Traumy kształtujące osobowość narcystyczną: porzucenie i odrzucenie

14 lut

Traumy kształtujące osobowość narcystyczną: porzucenie i odrzucenie

Osobowość narcystyczna kształtuje się na skutek złożonych procesów psychologicznych, w których kluczową rolę odgrywają doświadczenia traumatyczne. W szczególności istotne są trauma porzucenia i trauma odrzucenia, często o charakterze transgeneracyjnym. Przekazywane przez pokolenia nieprzetworzone doświadczenia, takie jak przemoc, zaniedbanie czy niestabilność emocjonalna, kształtują wzorce relacyjne i emocjonalne, sprzyjając rozwojowi cech narcystycznych.

Trauma transgeneracyjna a osobowość narcystyczna

Trauma transgeneracyjna odnosi się do nieprzepracowanych traum emocjonalnych, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie, często w sposób nieświadomy. Dzieci wychowujące się w rodzinach, gdzie dominują wzorce narcystyczne, mogą internalizować destrukcyjne schematy relacyjne, które w dorosłości manifestują się w postaci zaburzonych mechanizmów obronnych. Przekazywane lęki, niepewność emocjonalna oraz strategie radzenia sobie z bólem kształtują narcystyczne tendencje, często w wyniku prób kompensacji braku poczucia wartości lub miłości ze strony opiekunów. Osoby dorastające w takich środowiskach mogą powielać schematy emocjonalnego dystansu, idealizacji i dewaluacji, nieświadomie reprodukując wzorce swoich przodków.

Trauma porzucenia i odrzucenia jako traumy transgeneracyjne

Trauma transgeneracyjna może manifestować się w dwóch podstawowych formach:

Trauma porzucenia, prowadząca do narcystycznych mechanizmów obronnych opartych na lęku przed stratą i pragnieniu aprobaty.
Trauma odrzucenia, skutkująca unikaniem emocjonalnej bliskości i budowaniem niezależnego, ale wyjałowionego emocjonalnie „ja”.

Trauma porzucenia i jej konsekwencje

Trauma porzucenia to jedno z najgłębszych i najbardziej bolesnych doświadczeń, które może ukształtować osobowość narcystyczną. Może mieć różne formy, obejmujące zarówno porzucenie fizyczne, jak i porzucenie emocjonalne.

Porzucenie fizyczne – odnosi się do sytuacji, w których dziecko doświadcza rzeczywistej straty opiekuna, np. na skutek śmierci, rozwodu, oddania do adopcji lub zaniedbania. W takich przypadkach dziecko może odczuwać silny lęk przed opuszczeniem i brak poczucia bezpieczeństwa, co prowadzi do wykształcenia mechanizmów obronnych, takich jak nadmierne poszukiwanie aprobaty, potrzeba kontroli czy unikanie głębszych relacji z obawy przed kolejną stratą.
Porzucenie emocjonalne – występuje wtedy, gdy opiekunowie są fizycznie obecni, ale nie angażują się emocjonalnie w potrzeby dziecka. Może to wynikać z depresji rodzica, jego uzależnienia, chronicznego stresu lub surowego, zimnego stylu wychowania. W rezultacie dziecko dorasta w poczuciu, że jego emocje są nieważne, co może prowadzić do kształtowania osobowości narcystycznej jako strategii przetrwania.

Trauma porzucenia nierozerwalnie wiąże się z uczuciem straty, zarówno realnej (śmierć, rozstanie), jak i symbolicznej (brak akceptacji, niezaspokojone potrzeby emocjonalne). Dzieci dotknięte tą traumą często w dorosłości przejawiają skrajne mechanizmy obronne: mogą obsesyjnie dążyć do bliskości, aby uniknąć uczucia samotności, lub przeciwnie – unikać emocjonalnych więzi, aby nie doświadczyć kolejnego odrzucenia.

Styl lękowo-ambiwalentny a trauma porzucenia

Osoby z tym stylem przywiązania mogą:

Być nadmiernie skoncentrowane na zdobywaniu akceptacji i uwagi od innych, ale nigdy nie czuć się w pełni bezpieczne w relacjach.
Manipulować uczuciami innych, aby zapewnić sobie stałą uwagę i podziw, jednocześnie odczuwając wewnętrzny niepokój.
Przejawiać silną zazdrość i lęk przed porzuceniem, co skutkuje kontrolowaniem partnerów i bliskich.

Styl zdezorganizowany a trauma porzucenia

Narcyz o stylu zdezorganizowanym może:

Mieć silnie rozszczepione poczucie siebie – odczuwając zarówno grandiozę, jak i głęboki wstyd i lęk przed porzuceniem.
Reagować agresją lub całkowitym wycofaniem w sytuacjach, które kojarzą się z odrzuceniem.
Tworzyć intensywne, ale chaotyczne relacje, w których przeplata się idealizacja i dewaluacja partnera.

Trauma odrzucenia i jej konsekwencje

Trauma odrzucenia różni się od traumy porzucenia tym, że nie dotyczy fizycznej straty, lecz systematycznego doświadczenia odtrącenia, lekceważenia i braku akceptacji. Może objawiać się jako:

Odrzucenie emocjonalne – dziecko doświadcza chłodu emocjonalnego, braku uwagi i wsparcia ze strony rodzica. Może być traktowane jako „niewidzialne”, a jego potrzeby emocjonalne ignorowane lub wyśmiewane.
Odrzucenie wartości – dziecko może być stale krytykowane, porównywane do rodzeństwa lub rówieśników, co prowadzi do poczucia, że nigdy nie jest wystarczająco dobre.
Odrzucenie warunkowe – miłość i akceptacja są uzależnione od spełniania oczekiwań rodziców, np. sukcesów w nauce czy sporcie. Dziecko może czuć, że jego wartość zależy wyłącznie od osiągnięć, a nie od tego, kim jest.

Styl unikowy a trauma odrzucenia

Osoby z tym stylem mogą:

Odrzucać emocjonalne związki lub traktować je instrumentalnie.
Budować fałszywe „ja”, które prezentuje doskonałość, aby nikt nie dostrzegł wewnętrznej pustki.
Być emocjonalnie niedostępne i wykazywać skłonność do unikania bliskości.

Styl zdezorganizowany a trauma odrzucenia

Narcyz w tej konfiguracji może:

Naprzemiennie idealizować i dewaluować innych.
Mieć skrajnie niestabilne poczucie własnej wartości.
Obawiać się bliskości i jednocześnie jej pragnąć, co prowadzi do burzliwych relacji.

Mechanizm przyciągania osób z traumą porzucenia i odrzucenia

Osoby z traumą porzucenia i odrzucenia często przyciągają się na zasadzie nieświadomego powtarzania wzorców przywiązania ukształtowanych w dzieciństwie. Ten mechanizm można wyjaśnić poprzez kilka kluczowych aspektów:

Znajomość bólu – Osoba z traumą porzucenia czuje się komfortowo w relacjach, które odtwarzają jej wczesne doświadczenia emocjonalne, nawet jeśli są one bolesne. Z kolei osoba z traumą odrzucenia również instynktownie wybiera partnera, który wpisuje się w jej schemat dystansu emocjonalnego.
Błędne koło regulacji emocji – Partner z traumą porzucenia domaga się więcej bliskości i zapewnień, co wywołuje u partnera z traumą odrzucenia reakcję ucieczkową, co wzmaga lęk pierwszej osoby i powoduje eskalację konfliktu.
Niezaspokojone potrzeby emocjonalne – Osoba z traumą porzucenia pragnie stabilizacji i bliskości, której nigdy w pełni nie otrzymała, a osoba z traumą odrzucenia chce potwierdzenia swojej autonomii i niezależności, co prowadzi do cyklu przyciągania i odpychania.
Idealizacja i dewaluacja – Początkowo osoba z traumą porzucenia idealizuje partnera, podczas gdy osoba z traumą odrzucenia może czuć się tym przeciążona. Kiedy partner unika bliskości, osoba z traumą porzucenia zaczyna go dewaluować, co prowadzi do wzajemnego narastania napięcia.
Lęk przed prawdziwą intymnością – Paradoksalnie obie strony boją się bliskości: osoba z traumą porzucenia obawia się odrzucenia, a osoba z traumą odrzucenia lęka się utraty autonomii.

Konsekwencje i rozwój relacji

Bez świadomej pracy nad schematami relacyjnymi związek takiej pary może stać się toksyczny, prowadząc do powtarzających się konfliktów i wzajemnego niezrozumienia. Terapia może pomóc w:

Uświadomieniu wzorców przywiązania i reakcji emocjonalnych.
Pracy nad regulacją emocji i świadomą komunikacją.
Budowaniu bardziej stabilnej i zdrowej dynamiki relacji.

Zrozumienie mechanizmów przyciągania osób z traumą porzucenia i odrzucenia pozwala lepiej interpretować dynamikę ich relacji i pracować nad jej poprawą. Kluczowe jest uświadomienie sobie własnych schematów i dążenie do zdrowej, świadomej bliskości.

Wnioski

Osobowość narcystyczna kształtuje się w wyniku skomplikowanych procesów psychologicznych, w których trauma odgrywa kluczową rolę. Trauma porzucenia, odrzucenia oraz trauma transgeneracyjna wpływają na rozwój mechanizmów obronnych, wzorców relacyjnych i samooceny. Zrozumienie tych procesów jest istotne zarówno dla osób dotkniętych ZON, jak i dla terapeutów pracujących nad integracją prawdziwego „ja” i budowaniem zdrowszych wzorców funkcjonowania emocjonalnego.

Jeżeli Ty lub osoba Ci bliska potrzebuje wsparcia terapeutycznego, zapraszam do umówienia się na konsultację i terapię,

https://www.instytutswiadomosci.online/terapiatraumyewelinanaturiapa%C5%84czyk

Ewelina Naturia Pańczyk

Psychotraumatolog

Terapeuta Schematów

Terapeuta VR

Psychosomatyk

Zapraszam do lektury moich tekstów związanych z tematyką narcyzmu oraz partnerstwa:

Narcystyczna Relacja z Ciałem - koncepcja NRC

https://www.instytutswiadomosci.online/post/narcystyczna-relacja-z-cia%C5%82em-cz-1-koncepcja-eweliny-naturii-pa%C5%84czyk

Partnerska Relacja z Ciałem - koncepcja PRC

https://www.instytutswiadomosci.online/post/partnerska-relacja-z-cia%C5%82em-koncepcja-prc-w-nawi%C4%85zaniu-do-idei-nrc-prc